De geschiedenis van de Gereformeerde Kerk in Harderwijk begint feitelijk in 1834, het jaar van de Afscheiding. In dat jaar trad een groep gelovigen onder leiding van de Ulrumse dominee Hendrik de Cock uit de Nederlandse Hervormde Kerk. Die kerk had sinds 1816 nauwe banden met de staat. In dat jaar legde koning Willem I de Nederlandse Hervormde Kerk het Algemeen Reglement op, waarbij de staat een flinke vinger in de kerkelijke pap kreeg.  Zo was er toezicht op de benoeming van predikanten, controle op de financiën, benoemde de overheid hoogleraren in de theologie en hadden de synode toestemming van hogerhand nodig om te mogen vergaderen.

De Cock en de zijnen verzetten zich tegen de inmenging van de staat en hadden bovendien grote moeite met hoogleraren in de theologie met vrijzinnige opvattingen. De afgescheidenen stichtten in 1834 de Christelijke Gereformeerde Kerk. Zij werden vervolgd met boeten, inkwartiering en gevangenschap. Een onverkwikkelijke periode in de Nederlandse kerkgeschiedenis. Een deel van de afgescheidenen week onder leiding van de predikanten Van Raalte en Scholte uit naar Amerika.

1871-1898
In Harderwijk ontstond in 1871 een Christelijke Gereformeerde Kerk, ook wel Kerk A genoemd. In 1886 teisterde opnieuw een ernstig conflict de Nederlandse Hervormde Kerk. De predikant Abraham Kuyper, bekend als stichter van de Vrije Universiteit en de Anti-Revolutionaire Partij, verzette zich tegen de grote invloed van de synode op de plaatselijke kerken. Ook had hij zware kritiek op een in zijn ogen te grote vrijheid van geloofsopvattingen. Kuyper en zijn volgelingen noemden zich dolerenden (smart lijden). In 1887 ontstond in Harderwijk een kerk van de Doleantie, de Nederduits Gereformeerde Kerk, ofwel Kerk B.
De twee gereformeerde kerken zochten spoedig contact met elkaar, Op 23 maart 1888 hield men de eerste gecombineerde kerkenraadsvergadering. In de notulen staat: ‘Wat ons scheidt? Br. Jansen weet geen punten, die scheiden. Komt over, zegt hij. Niet overkomen, samenkomen merkt de voorz. op. Br. Mons meent terecht, zoo de eere Gods onze eenige drijfveer is, zal alle verschil ten slotte wijken.’
Op een kerkenraadsvergadering van Kerk A en Kerk B op 18 februari 1898 besloot men vanaf 1 mei definitief samen te gaan. De kerkenraden stelden een ‘actie van ineensmelting’ op, die in een oplage van vijfhonderd stuks onder alle gemeenteleden werd verspreid. De eenheid was een feit.

Groei
De Gereformeerde Kerk hield aanvankelijk de diensten in een kerkgebouw aan de Smeepoortstraat dat in 1942 door brand werd verwoest. Al eerder was er een nieuwe kerk gebouwd, namelijk de Plantagekerk aan de Stationslaan, die in juli 1933 in gebruik werd genomen. Dit gebouw, met 850 zitplaatsen, bood lange tijd voldoende ruimte voor de zondagse erediensten. In 2008 bestaat deze kerk 75 jaar.
Na de Tweede Wereldoorlog groeide Harderwijk in hoog tempo en daardoor ook de Gereformeerde Kerk. In 1948 waren er 1300 leden, in 1956 al 2000. Vandaar dat er plannen werden gemaakt voor een tweede kerkgebouw in de nieuwbouwwijk Tweelingstad. Op 13 oktober 1956 werd de eerste steen gelegd van de Veldkampkerk. De totale kosten van dit gebouw bedroegen 353.237 gulden. Op 14 juni 1957 werd de Veldkampkerk in gebruik genomen.
Harderwijk, en dus ook de Gereformeerde Kerk bleef groeien. In 1961 begon de bouw van de wijk Stadsdennen. Zoals toen gebruikelijk werden opnieuw plannen gesmeed voor kerkbouw in een nieuwbouwwijk. In november 1964 stelde de kerkenraad een bouwcommissie in. Op 15 november 1967 keurde een gemeentevergadering het bouwplan goed. In september 1968 konden de bijruimten van de Stadsdennenkerk worden gebruikt en op 5 maart 1969 het kerkgebouw zelf. De totale kosten bedroegen 600.000 gulden. De Gereformeerde Kerk beschikte nu over drie kerkgebouwen: Plantagekerk (wijk Noord), Veldkampkerk (wijk Zuid) en Stadsdennenkerk (wijk Midden).
In volgende jaren kwam het onderwerp kerkbouw regelmatig terug op de agenda’s van de kerkenraden. Toen in de jaren zeventig de wijk Stadsweiden uit de grond werd gestampt, laaide de discussie over een gebouw in deze wijk op. Uiteindelijk besloot men in 1981 wel een nieuwe wijk te stichten (West), maar geen kerkgebouw. Men vond de afstand tot de Plantagekerk dermate gering dat een nieuwe kerk niet nodig leek. Wijk West was daarmee de eerste gereformeerde wijk zonder kerkgebouw. In de praktijk bleken er nadelen aan deze situatie verbonden. Omdat er geen ‘hart’ in de wijk was, ontstond er ook niet een echt wijkgevoel. Vandaar dat de fusie van de Noorder- en Westerwijk tot Plantagewijk in 2002 mede daardoor geruisloos kon verlopen.

Samen op Weg
In de loop van de jaren negentig kreeg ook de Gereformeerde Kerk te kampen met een dalend ledenaantal. De drie gereformeerde wijkgemeenten werden eveneens kleiner door de nieuwbouw in Drielanden waar in 1995 de eerste woningen werden opgeleverd. In die wijk vormden de Hervormde Gemeente Nieuwe Kerk en de Gereformeerde Kerk namelijk samen de SOW-gemeente Drielanden, die diensten ging houden in basisschool De Triangel.
Als gevolg van het dalende aantal leden werd op 1 oktober 2007 een predikantsplaats opgeheven. Dominee Hans Mak kreeg op 1 januari 2008 in de persoon van dominee Gerhard Heeringa weliswaar een opvolger in de Veldkampwijk, maar diens lege plaats in de Plantagewijk werd niet opgevuld.
 
Protestantse gemeente Harderwijk
De samenwerking tussen Gereformeerde Kerk en Nieuwe Kerk werd intensiever na het ontstaan van de PKN op 1 mei 2004. Al jaren vergaderde een SOW-moderamen. De inzet was een federatie van de vijf wijkgemeenten tot de Protestantse Gemeente Harderwijk (PGH).
In de loop van 2009 kwamen de besprekingen in een stroomversnelling. De Algemene Kerkenraden van de Gereformeerde Kerk en de Nieuwe Kerk besloten te streven naar een ‘technische fusie’, ofwel een organisatorische samenwerking, die daarna verder inhoudelijk uitgebouwd diende te worden.
De ‘vereniging’ werd op zaterdag 15 januari 2011 in een plechtigheid in de Catharinakapel officieel bekrachtigd. Een dag later vierden ruim tweeduizend PGH’ers het ontstaan van het nieuwe kerkverband met een indrukwekkende dienst in het Dolfinarium.
Na bijna 113 jaar eindigde hiermee de geschiedenis van de Gereformeerde Kerk van Harderwijk.

Tekst: Liek Mulder

Lees ook: 50 jaar Veldkampkerk door Theo Bakker (2007)